Jestem profesorem nauk medycznych, specjalistą medycyny sądowej i laboratoryjnej toksykologii sądowej, profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Jestem również profesorem zwyczajnym w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Dodatkowo ukończyłem studia podyplomowe Ekspertyza Wypadku Drogowego na Politechnice Krakowskiej. Jestem Prezesem Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii oraz członkiem rad naukowych Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii, Medycyny Praktycznej, Kwartalnika Prawno-Kryminalistycznego i Problemów Kryminalistyki. Pełnię funkcję Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie medycyny sądowej. Byłem ekspertem Międzynarodowego Trybunału ds. Byłej Jugosławii w Hadze. Otrzymałem liczne nagrody za działalność naukową, w tym m.in. stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz nagrodę Prezydium Oddziału PAN w Łodzi i Konferencji Rektorów Państwowych Uczelni Wyższych w Łodzi. Jestem autorem licznych publikacji z zakresu medycyny sądowej i opiniowania sądowo-lekarskiego.
Jestem profesorem nauk medycznych, specjalistą medycyny sądowej i laboratoryjnej toksykologii sądowej,
profesorem
zwyczajnym i kierownikiem Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Jestem również profesorem
zwyczajnym w Katedrze Postępowania Karnego i
Kryminalistyki na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.
Dodatkowo ukończyłem studia podyplomowe Ekspertyza
Wypadku Drogowego na Politechnice Krakowskiej.
Jestem Prezesem Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i
Kryminologii oraz członkiem rad naukowych Archiwum
Medycyny
Sądowej i Kryminologii, Medycyny Praktycznej, Kwartalnika
Prawno-Kryminalistycznego i Problemów
Kryminalistyki. Pełnię funkcję Konsultanta
Wojewódzkiego w dziedzinie medycyny sądowej. Byłem ekspertem Międzynarodowego
Trybunału ds. Byłej Jugosławii w Hadze.
Otrzymałem liczne nagrody za działalność naukową, w tym m.in. stypendium Fundacji
na Rzecz Nauki Polskiej oraz nagrodę
Prezydium Oddziału PAN w Łodzi i Konferencji Rektorów
Państwowych Uczelni Wyższych w Łodzi. Jestem autorem licznych
publikacji z zakresu
medycyny sądowej i opiniowania sądowo-lekarskiego.
Rodzaje opinii:
| • | mechanizm powstawania obrażeń ciała i ich kwalifikacja, identyfikacja narzędzi, sądowo-lekarska rekonstrukcja przebiegu wydarzeń |
| • | przyczyna, mechanizm i okoliczności zgonów |
| • | ocena związków przyczynowych |
| • | rekonstrukcja wypadków komunikacyjnych, w tym kwestie użycia pasów bezpieczeństwa i ocena przyczynienia |
| • | rekonstrukcja zdarzeń z użyciem różnych rodzajów broni, w tym broni palnej i taserów |
| • | ocena szkody osobowej w postępowaniu cywilnym (art. 444 i 445 kc) i ocena szkody wyrządzonej przestępstwem w postępowaniu karnym (art. 46 kk) z szacowaniem wysokości zadośćuczynienia metodą HBT |
| • | opinie toksykologiczne dotyczące alkoholu, środków działających podobnie do alkoholu, dopalaczy, narkotyków |
| • | opinie odontologiczne, w tym identyfikacja i ustalanie wieku na postawie uzębienia, analiza śladów ugryzień |
| • | ocena prawidłowości postępowania medycznego |
Rodzaje opinii:
| • | mechanizm powstawania obrażeń ciała i ich kwalifikacja, identyfikacja narzędzi, sądowo-lekarska rekonstrukcja przebiegu wydarzeń |
| • | przyczyna, mechanizm i okoliczności zgonów |
| • | ocena związków przyczynowych |
| • | rekonstrukcja wypadków komunikacyjnych, w tym kwestie użycia pasów bezpieczeństwa i ocena przyczynienia |
| • | rekonstrukcja zdarzeń z użyciem różnych rodzajów broni, w tym broni palnej i taserów |
| • | ocena szkody osobowej w postępowaniu cywilnym (art. 444 i 445 kc) i ocena szkody wyrządzonej przestępstwem w postępowaniu karnym (art. 46 kk) z szacowaniem wysokości zadośćuczynienia metodą HBT |
| • | opinie toksykologiczne dotyczące alkoholu, środków działających podobnie do alkoholu, dopalaczy, narkotyków |
| • | opinie odontologiczne, w tym identyfikacja i ustalanie wieku na postawie uzębienia, analiza śladów ugryzień |
| • | ocena prawidłowości postępowania medycznego |
Wprowadzenie
Nauki sądowe (ang. forensic) to te, które pozostając zakorzenione w swych naukach podstawowych mają jednak zupełnie inny od nich cel. Tym celem jest dostarczenie opinii (ekspertyzy), która będzie miała wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa. Teoretycznie każda dyscyplina naukowa może mieć taki charakter, ale praktycznie odrębne nauki sądowe powstają dopiero wtedy, kiedy - po pierwsze - rozwój wiedzy i metod danej nauki stworzy odpowiednie możliwości i kiedy - po drugie - pojawi się społeczno-prawne zapotrzebowanie na opinie z danej dziedziny. Stąd zresztą sama ich nazwa pochodząca od łacińskiego słowa 'forum'. Ponieważ ta wiedza, możliwości i zapotrzebowanie na przestrzeni wieków zmieniały się, więc w ślad za tym różnego rodzaju nauki sądowe rozwijały się bądź zanikały. Proces ten trwa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego.
Geneza
Nie da się wskazać konkretnej daty powstania medycyny sądowej. Wiadomo, że wiedza medyczna była wykorzystywana do celów społeczno-prawnych już w czasach starożytnych, ale o medycynie sądowej jako odrębnej dyscyplinie akademickiej możemy mówić dopiero od początku XIX wieku. Wyodrębniła się ona w trwającym wówczas procesie stopniowego powstawania różnych specjalności medycznych, kiedy to - wraz z rozwojem wiedzy medycznej - okazało się, że ogarnięcie całości przekracza możliwości jednego człowieka i konieczna jest specjalizacja. Zagadnienia ze styku medycyny i prawa były już wówczas na tyle ważne i społecznie niezbędne, że medycyna sądowa jako odrębna specjalizacja stała się faktem. Tak historycznie, jak i współcześnie, zakres działania medycyny sądowej był i jest wyznaczony przez aktualnie obowiązujące na danym terenie prawo.
Definicja
Bazując na ogólnej definicji nauk sądowych należy przyjąć, że medycyna sądowa (ang. forensic medicine, legal medicine) jest to dział medycyny, którego celem jest dostarczenie opinii (ekspertyzy), która będzie miała wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa. Innymi słowy medycyna sądowa przygotowuje i przedstawia wiedzę medyczną w procesie stosowania prawa. Współcześnie medycyna sądowa realizuje się w dwóch obszarach - samodzielnego działania (czyli ściśle sądowo-lekarskim) i interdyscyplinarnym.
Obszar samodzielnego działania
Obszar samodzielnego działania, czyli obszar ściśle sądowo-lekarski, to głównie zagadnienia traumatologii (nauki o uszkodzeniach ciała, ich przyczynach, mechanizmach i skutkach), toksykologii (nauki o truciznach i skutkach zatruć) oraz tanatologii (nauki o zjawiskach prowadzących do śmierci i zachodzących w organizmie w jej wyniku). W tym obszarze najczęściej pojawia się potrzeba sporządzenia opinii dotyczących: uszkodzeń ciała, czasu i mechanizmu ich powstania oraz powodowanych przez nie skutków w rozumieniu karno- i cywilno-prawnym, medycznej rekonstrukcji zdarzeń prowadzących do uszkodzeń ciała lub zgonów, ustalania związku przyczynowego pomiędzy danym działaniem (bądź zaniechaniem działania) a konkretnym skutkiem, spożycia alkoholu etylowego, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych w kontekście ich wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów, zatruć substancjami toksycznymi, określania przyczyn, mechanizmów i okoliczności zgonów, identyfikacji nieznanych zwłok lub szczątków oraz ustalania czasu zgonu. Do obszaru samodzielnego działania wchodzą także niektóre inne opinie np. dotyczące zdolności do udziału w czynnościach procesowych. Opinie z obszaru samodzielnego działania sporządza się - w zależności od ich rodzaju, przedmiotu i zakresu - na podstawie badania lekarskiego danej osoby (w tym badania podmiotowego i przedmiotowego oraz badań dodatkowych), na podstawie oględzin zwłok na miejscu ich znalezienia i sądowo-lekarskiej sekcji zwłok, niekiedy rozszerzonej o nowoczesne metody obrazowania, jak również na podstawie dokumentacji medycznej bądź innych materiałów przekazanych przez zlecającego opinię np. zawartych w aktach sprawy. Opinie takie w zdecydowanej większości sporządza samodzielnie lekarz specjalista medycyny sądowej (medyk sądowy), który oczywiście może - w razie potrzeby - posiłkować się pomocą innych osób (zarówno lekarzy innych specjalności, jak i nie-lekarzy, np. specjalistów z różnych dziedzin kryminalistyki, z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych i innych). W tych opiniach rola lekarza specjalisty medycyny sądowej jest wiodąca z uwagi właśnie na ich rodzaj, przedmiot i zakres.
Obszar działania interdyscyplinarnego
Kiedy pojawia się potrzeba sporządzenia opinii sądowo-lekarskiej spoza wskazanego wyżej ściśle sądowo-lekarskiego obszaru, a dotyczącego wyłącznie zagadnień medycyny klinicznej, może być ona przygotowana wspólnie przez lekarza klinicystę i lekarza specjalistę medycyny sądowej. Ten pierwszy odpowiedzialny jest wtedy za zagadnienia kliniczne, a drugi za ich odpowiednie podsumowanie pojęciami przepisów prawnych. To samo dotyczy opinii dotyczących jednocześnie różnych specjalności klinicznych, które mogą być przygotowane przez grupę odpowiednich specjalistów klinicystów i lekarza specjalistę medycyny sądowej. Ci pierwsi odpowiadają wtedy za zagadnienia kliniczne, każdy ze swej dziedziny, a medyk sądowy koordynuje ich prace i dokonuje ich odpowiedniej syntezy. Efektem pracy takich zespołów jest interdyscyplinarna opinia, która w sposób pełny analizuje badaną sprawę i przedstawia wspólne, spójne stanowisko, które łatwo wykorzystać w procesie stosowania prawa. W tym obszarze najczęściej pojawia się potrzeba sporządzenia opinii dotyczących oceny prawidłowości postępowania medycznego. Jeżeli organ procesowy nie zdecyduje się na opinię interdyscyplinarną, a dopuści opinię lekarza klinicysty bądź opinie lekarzy klinicystów, to później sam stanie przed koniecznością ich syntezy i pojęciowego doprecyzowania w procesie stosowania prawa. Dla organu procesowego nie dysponującego wiedzą medyczną nie jest to proste. Dużo efektywniejsze jest pozostawienie tego biegłemu medykowi sądowemu. Także i w tych opiniach rola lekarza specjalisty medycyny sądowej jest wiodąca, choć z innego powodu niż poprzednio. Tutaj wynika to nie tyle z rodzaju, zakresu i przedmiotu opinii, lecz ze zrozumienia intencji i celów zleceniodawcy wydania takiej opinii.
Podstawa działania
Lekarz specjalista medycyny sądowej działając na potrzeby organu procesowego wydaje opinię sądowo-lekarską określaną w języku prawnym jako opinia biegłego. Stanowi ona dowód mogący służyć do ustaleń faktycznych w sprawie. Wymaga to jednak uprzedniego wydania przez właściwy organ procesowy decyzji o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego (postanowienia). Opinie sądowo-lekarskie wykonywane na zlecenie innych podmiotów niż organy procesowe, np. na zlecenie którejś ze stron postępowania (opinie prywatne), nie mają charakteru opinii biegłego, gdyż - wobec niewydania odpowiedniego postanowienia - lekarz sporządzający taką opinię formalnie nie jest biegłym w tej sprawie. Opinie takie mogą jednak mieć istotną rolę dla procesu dokonywania ustaleń faktycznych przez organ procesowy poprzez przekazanie mu specjalistycznej wiedzy i analizy medycznego materiału dowodowego lub poprzez krytyczną analizę innych opinii wydanych w sprawie. Zatem opinie takie nie będąc dowodem stanowią jednak informację o dowodzie i z tego powodu nie mogą być pominięte przez organ procesowy.
Sposób działania
Lekarz specjalista medycyny sądowej badając konkretny przypadek zbiera i analizuje różnego rodzaju fakty o charakterze medycznym (wyniki badań, obserwacje, spostrzeżenia) a następnie na ich podstawie przedstawia opinię sądowo-lekarską wykorzystywaną na różnych etapach stosowania prawa. Korzysta przy tym z języka medycyny sądowej, czyli języka tym różniącego się od typowego języka medycznego, że potrafiącego opisać i podsumować dany przypadek pojęciami przepisów prawnych (pojęciami prawnie relewantnymi). Medycyna sądowa jest jedyną specjalnością medyczną, która stosuje taki język, a przez to wyniki jej pracy, czyli opinie sądowo-lekarskie mogą być wykorzystane w procesie stosowania prawa wprost, bez jakiegokolwiek pojęciowego doprecyzowania, które jest konieczne w przypadku opinii innych specjalności medycznych. Dzięki temu działania medyczno-sądowe w razie potrzeby mogą nie ograniczać się tylko do początkowego etapu stosowania prawa, czyli zebrania medycznego materiału dowodowego (medycznego stanu faktycznego) i jego wstępnej analizy, lecz mogą także sięgać dalej, aż do propozycji kwalifikacji prawnej (subsumpcji) włącznie. Działania medyczno-sądowe nie obejmują oczywiście końcowego rozstrzygnięcia, choć często konkluzja opinii (propozycja kwalifikacji) właściwie przesądza jego istotę.
Stosunek do innych specjalności medycznych
Opinię sądowo-lekarską teoretycznie może sporządzić każdy lekarz, niezależnie od posiadanej specjalności klinicznej, oczywiście w zakresie posiadanej wiedzy i doświadczenia zawodowego. Aby jego opinia miała jednak wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa, musi spełniać kilka warunków. Musi być po pierwsze merytoryczna, po drugie sporządzona właściwym językiem i po trzecie rozumiejąca sens podejmowanych czynności i znaczenie ich wyników, czyli innymi słowy rozumiejąca intencje i cele instytucji bądź osoby zlecającej wydanie takiej opinii. I o ile pierwszy warunek jest łatwy do spełnienia dla dobrego lekarza klinicysty, o tyle drugi i trzeci są zazwyczaj poza jego zasięgiem. Wynika to z faktu, że codzienna praca takiego lekarza ma zupełnie inny cel - tym celem jest szeroko pojęte leczenie pacjentów, a nie sporządzanie opinii dla potrzeb stosowania prawa. Stąd też lekarz taki, choćby wykonywał dokładnie te same czynności co medyk sądowy, np. chirurg badał pacjenta, internista analizował wyniki badań czy patomorfolog przeprowadzał sekcję, to myśli kategoriami klinicznymi (bo takie są niezbędne w stosunku do pacjentów), a nie prawnymi (niezbędnymi dla sporządzenia opinii). W efekcie opinia sądowo-lekarska takiego lekarza będzie tylko zebraniem medycznego materiału dowodowego (medycznego stanu faktycznego) i jego wstępną analizą. Natomiast nie będzie on w stanie zaoferować dalszej analizy tego materiału opierającej się już na pojęciach prawnie relewantnych. Jest to dopuszczalne i nie rodzi problemów, o ile organ procesowy jest tego świadomy i przejmie w tym miejscu wnioskowanie korzystając ze wstępnie przygotowanej przez takiego biegłego wiedzy medycznej. Problemy natomiast niechybnie pojawią się, gdy biegły klinicysta bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w opiniowaniu pokusi się o wydanie opinii używając języka prawnego, a organ procesowy nie wychwyci jego braków w tym zakresie.
Kontrowersje
Głębokość wejścia medycyny sądowej w proces stosowania prawa jest niekiedy przedmiotem sporów doktrynalnych, w których część prawników stoi na stanowisku, że tak głębokie wejście jest niedopuszczalną ingerencją w obszar zarezerwowany dla organu procesowego. Spór ten jest jednak w istocie sporem pozornym. Reguły prawa procesowego zarówno karnego (art. 193 kpk), jak i cywilnego (art. 278 kpc), stanowią, że dowód z opinii biegłego pojawia się wtedy i tylko wtedy, gdy niezbędne są wiadomości specjalne, czyli wiadomości wykraczające poza normalną, powszechną wiedzę teoretyczną i praktyczną. W odniesieniu do medycyny sądowej oznacza to, że wiadomości te pozostają poza obszarem wiedzy, w którym sprawnie poruszać się może organ procesowy. To zaś oznacza z kolei, że możliwości kontroli opinii lekarza specjalisty z zakresu medycyny sądowej przez organ procesowy są bardzo ograniczone. Organ procesowy może co najwyżej ocenić zakres materiału dowodowego, jaki stał się podstawą opinii, i logikę wywodu (jasność i kompletność uzasadnienia). Nie ma natomiast rzeczywistych kompetencji do oceny kwestii ściśle medycznych. Dla prawidłowości procesu stosowania prawa role biegłego medyka sądowego i organu procesowego muszą się zatem w tym miejscu wzajemnie uzupełniać. Przy takim uzupełnianiu naturalnym jest, że w pewnym zakresie role te przenikają się, co sprzyja wzajemnemu zrozumieniu i tylko służy sprawie. W przeciwnym wypadku, gdyby role te były wyraźnie rozgraniczone, to na ich styku łatwo mogłoby dojść do niezrozumienia spowodowanego stosowaniem odmiennego języka. Tym samym generalnie słuszna zasada, że wiadomości specjalne to wiadomości dotyczące faktów, a nie prawa, i że interpretacja norm prawnych wyłączona jest co do zasady ze sfery zagadnień poznawanych w drodze opinii biegłych, w odniesieniu do medycyny sądowej jest prawdziwa tylko do momentu, do kiedy te normy nie zawierają pojęć o mniej lub bardziej medycznym charakterze. Jeżeli zaś pojęcia medyczne się pojawiają, to rolą biegłego medyka sądowego jest także ich interpretacja. Przykładowo, jeżeli w Kodeksie karnym znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego odwołują się do określeń o charakterze medycznym (np. ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), to w zakresie realizacji tych znamion to właśnie biegły medyk sądowy dysponuje wiedzą specjalistyczną niezbędną do interpretacji tych pojęć. Uczestniczy więc w procesie subsumpcji ustaleń faktycznych pod określony przepis ustawy karnej. Organ procesowy ma w tym zakresie tylko ograniczone możliwości ponieważ, jak już wspomniano, kwestie te pozostają poza obszarem wiedzy, w którym może on się sprawnie poruszać. Zatem wejście medycyny sądowej w proces stosowania prawa jest faktem i niczym ono nie zagraża temu procesowi, gdyż końcowe rozstrzygnięcie zawsze pozostaje w gestii organu procesowego. Stąd też nie powinno ono być traktowane jako niedopuszczalna ingerencja, lecz jako swego rodzaju wartość dodana.
Specjalizacja
Medycyna sądowa jest jedną z kilkudziesięciu specjalizacji lekarskich, które lekarz może wybrać po ukończeniu studiów. Trwa ona, podobnie jak większość innych specjalizacji, 5 lat. W jej trakcie specjalizujący się lekarz nabywa umiejętności teoretyczne i praktyczne z wszystkich działów medycyny sądowej, uczy się samodzielnego i zespołowego sporządzania opinii sądowo-lekarskich oraz ich późniejszego przedstawiania przed sądem. Specjalizacja kończy się złożeniem egzaminu państwowego, a lekarz uzyskuje tytuł lekarza specjalisty medycyny sądowej. W użyciu jest też zwyczajowa nazwa medyk sądowy. Trzeba wyraźnie podkreślić, że specjalizacja ta nie ma nic wspólnego ze specjalizacją z patomorfologii, a więc określanie medyków sądowych określeniem patomorfologów, czy też patologów, jest niewłaściwe. Patomorfologia i medycyna sądowa są to bowiem całkowicie odrębne specjalizacje medyczne.
Towarzystwo Naukowe
Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii (PTMSiK) ma na celu ogniskowanie, organizowanie, popieranie i upowszechnianie pracy naukowej i praktycznej działalności w zakresie dyscyplin nauki reprezentowanych przez medycynę sądową i inne nauki pokrewne, a także reprezentowanie środowiska i propagowanie zdobyczy naukowych w tych dziedzinach. Stowarzyszenie w swojej obecnej formie nawiązuje do przedwojennego Towarzystwa działającego od 1938 r. Organem naukowym Towarzystwa jest kwartalnik Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii.
-
keyboard_arrow_downWprowadzenieNauki sądowe (ang. forensic) to te, które pozostając zakorzenione w swych naukach podstawowych mają jednak zupełnie inny od nich cel. Tym celem jest dostarczenie opinii (ekspertyzy), która będzie miała wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa. Teoretycznie każda dyscyplina naukowa może mieć taki charakter, ale praktycznie odrębne nauki sądowe powstają dopiero wtedy, kiedy - po pierwsze - rozwój wiedzy i metod danej nauki stworzy odpowiednie możliwości i kiedy - po drugie - pojawi się społeczno-prawne zapotrzebowanie na opinie z danej dziedziny. Stąd zresztą sama ich nazwa pochodząca od łacińskiego słowa 'forum'. Ponieważ ta wiedza, możliwości i zapotrzebowanie na przestrzeni wieków zmieniały się, więc w ślad za tym różnego rodzaju nauki sądowe rozwijały się bądź zanikały. Proces ten trwa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego.
-
keyboard_arrow_downGenezaNie da się wskazać konkretnej daty powstania medycyny sądowej. Wiadomo, że wiedza medyczna była wykorzystywana do celów społeczno-prawnych już w czasach starożytnych, ale o medycynie sądowej jako odrębnej dyscyplinie akademickiej możemy mówić dopiero od początku XIX wieku. Wyodrębniła się ona w trwającym wówczas procesie stopniowego powstawania różnych specjalności medycznych, kiedy to - wraz z rozwojem wiedzy medycznej - okazało się, że ogarnięcie całości przekracza możliwości jednego człowieka i konieczna jest specjalizacja. Zagadnienia ze styku medycyny i prawa były już wówczas na tyle ważne i społecznie niezbędne, że medycyna sądowa jako odrębna specjalizacja stała się faktem. Tak historycznie, jak i współcześnie, zakres działania medycyny sądowej był i jest wyznaczony przez aktualnie obowiązujące na danym terenie prawo.
-
keyboard_arrow_downDefinicjaBazując na ogólnej definicji nauk sądowych należy przyjąć, że medycyna sądowa (ang. forensic medicine, legal medicine) jest to dział medycyny, którego celem jest dostarczenie opinii (ekspertyzy), która będzie miała wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa. Innymi słowy medycyna sądowa przygotowuje i przedstawia wiedzę medyczną w procesie stosowania prawa. Współcześnie medycyna sądowa realizuje się w dwóch obszarach - samodzielnego działania (czyli ściśle sądowo-lekarskim) i interdyscyplinarnym.
-
keyboard_arrow_downObszar samodzielnego działaniaObszar samodzielnego działania, czyli obszar ściśle sądowo-lekarski, to głównie zagadnienia traumatologii (nauki o uszkodzeniach ciała, ich przyczynach, mechanizmach i skutkach), toksykologii (nauki o truciznach i skutkach zatruć) oraz tanatologii (nauki o zjawiskach prowadzących do śmierci i zachodzących w organizmie w jej wyniku). W tym obszarze najczęściej pojawia się potrzeba sporządzenia opinii dotyczących: uszkodzeń ciała, czasu i mechanizmu ich powstania oraz powodowanych przez nie skutków w rozumieniu karno- i cywilno-prawnym, medycznej rekonstrukcji zdarzeń prowadzących do uszkodzeń ciała lub zgonów, ustalania związku przyczynowego pomiędzy danym działaniem (bądź zaniechaniem działania) a konkretnym skutkiem, spożycia alkoholu etylowego, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych w kontekście ich wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów, zatruć substancjami toksycznymi, określania przyczyn, mechanizmów i okoliczności zgonów, identyfikacji nieznanych zwłok lub szczątków oraz ustalania czasu zgonu. Do obszaru samodzielnego działania wchodzą także niektóre inne opinie np. dotyczące zdolności do udziału w czynnościach procesowych. Opinie z obszaru samodzielnego działania sporządza się - w zależności od ich rodzaju, przedmiotu i zakresu - na podstawie badania lekarskiego danej osoby (w tym badania podmiotowego i przedmiotowego oraz badań dodatkowych), na podstawie oględzin zwłok na miejscu ich znalezienia i sądowo-lekarskiej sekcji zwłok, niekiedy rozszerzonej o nowoczesne metody obrazowania, jak również na podstawie dokumentacji medycznej bądź innych materiałów przekazanych przez zlecającego opinię np. zawartych w aktach sprawy. Opinie takie w zdecydowanej większości sporządza samodzielnie lekarz specjalista medycyny sądowej (medyk sądowy), który oczywiście może - w razie potrzeby - posiłkować się pomocą innych osób (zarówno lekarzy innych specjalności, jak i nie-lekarzy, np. specjalistów z różnych dziedzin kryminalistyki, z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych i innych). W tych opiniach rola lekarza specjalisty medycyny sądowej jest wiodąca z uwagi właśnie na ich rodzaj, przedmiot i zakres
-
keyboard_arrow_downObszar działania interdyscyplinarnegoKiedy pojawia się potrzeba sporządzenia opinii sądowo-lekarskiej spoza wskazanego wyżej ściśle sądowo-lekarskiego obszaru, a dotyczącego wyłącznie zagadnień medycyny klinicznej, może być ona przygotowana wspólnie przez lekarza klinicystę i lekarza specjalistę medycyny sądowej. Ten pierwszy odpowiedzialny jest wtedy za zagadnienia kliniczne, a drugi za ich odpowiednie podsumowanie pojęciami przepisów prawnych. To samo dotyczy opinii dotyczących jednocześnie różnych specjalności klinicznych, które mogą być przygotowane przez grupę odpowiednich specjalistów klinicystów i lekarza specjalistę medycyny sądowej. Ci pierwsi odpowiadają wtedy za zagadnienia kliniczne, każdy ze swej dziedziny, a medyk sądowy koordynuje ich prace i dokonuje ich odpowiedniej syntezy. Efektem pracy takich zespołów jest interdyscyplinarna opinia, która w sposób pełny analizuje badaną sprawę i przedstawia wspólne, spójne stanowisko, które łatwo wykorzystać w procesie stosowania prawa. W tym obszarze najczęściej pojawia się potrzeba sporządzenia opinii dotyczących oceny prawidłowości postępowania medycznego. Jeżeli organ procesowy nie zdecyduje się na opinię interdyscyplinarną, a dopuści opinię lekarza klinicysty bądź opinie lekarzy klinicystów, to później sam stanie przed koniecznością ich syntezy i pojęciowego doprecyzowania w procesie stosowania prawa. Dla organu procesowego nie dysponującego wiedzą medyczną nie jest to proste. Dużo efektywniejsze jest pozostawienie tego biegłemu medykowi sądowemu. Także i w tych opiniach rola lekarza specjalisty medycyny sądowej jest wiodąca, choć z innego powodu niż poprzednio. Tutaj wynika to nie tyle z rodzaju, zakresu i przedmiotu opinii, lecz ze zrozumienia intencji i celów zleceniodawcy wydania takiej opinii.
-
keyboard_arrow_downPodstawa działaniaLekarz specjalista medycyny sądowej działając na potrzeby organu procesowego wydaje opinię sądowo-lekarską określaną w języku prawnym jako opinia biegłego. Stanowi ona dowód mogący służyć do ustaleń faktycznych w sprawie. Wymaga to jednak uprzedniego wydania przez właściwy organ procesowy decyzji o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego (postanowienia). Opinie sądowo-lekarskie wykonywane na zlecenie innych podmiotów niż organy procesowe, np. na zlecenie którejś ze stron postępowania (opinie prywatne), nie mają charakteru opinii biegłego, gdyż - wobec niewydania odpowiedniego postanowienia - lekarz sporządzający taką opinię formalnie nie jest biegłym w tej sprawie. Opinie takie mogą jednak mieć istotną rolę dla procesu dokonywania ustaleń faktycznych przez organ procesowy poprzez przekazanie mu specjalistycznej wiedzy i analizy medycznego materiału dowodowego lub poprzez krytyczną analizę innych opinii wydanych w sprawie. Zatem opinie takie nie będąc dowodem stanowią jednak informację o dowodzie i z tego powodu nie mogą być pominięte przez organ procesowy.
-
keyboard_arrow_downSposób działaniaLekarz specjalista medycyny sądowej badając konkretny przypadek zbiera i analizuje różnego rodzaju fakty o charakterze medycznym (wyniki badań, obserwacje, spostrzeżenia) a następnie na ich podstawie przedstawia opinię sądowo-lekarską wykorzystywaną na różnych etapach stosowania prawa. Korzysta przy tym z języka medycyny sądowej, czyli języka tym różniącego się od typowego języka medycznego, że potrafiącego opisać i podsumować dany przypadek pojęciami przepisów prawnych (pojęciami prawnie relewantnymi). Medycyna sądowa jest jedyną specjalnością medyczną, która stosuje taki język, a przez to wyniki jej pracy, czyli opinie sądowo-lekarskie mogą być wykorzystane w procesie stosowania prawa wprost, bez jakiegokolwiek pojęciowego doprecyzowania, które jest konieczne w przypadku opinii innych specjalności medycznych. Dzięki temu działania medyczno-sądowe w razie potrzeby mogą nie ograniczać się tylko do początkowego etapu stosowania prawa, czyli zebrania medycznego materiału dowodowego (medycznego stanu faktycznego) i jego wstępnej analizy, lecz mogą także sięgać dalej, aż do propozycji kwalifikacji prawnej (subsumpcji) włącznie. Działania medyczno-sądowe nie obejmują oczywiście końcowego rozstrzygnięcia, choć często konkluzja opinii (propozycja kwalifikacji) właściwie przesądza jego istotę.
-
keyboard_arrow_downStosunek do innych specjalności medycznychOpinię sądowo-lekarską teoretycznie może sporządzić każdy lekarz, niezależnie od posiadanej specjalności klinicznej, oczywiście w zakresie posiadanej wiedzy i doświadczenia zawodowego. Aby jego opinia miała jednak wartość dowodową w postępowaniu toczącym się według zasad prawa, musi spełniać kilka warunków. Musi być po pierwsze merytoryczna, po drugie sporządzona właściwym językiem i po trzecie rozumiejąca sens podejmowanych czynności i znaczenie ich wyników, czyli innymi słowy rozumiejąca intencje i cele instytucji bądź osoby zlecającej wydanie takiej opinii. I o ile pierwszy warunek jest łatwy do spełnienia dla dobrego lekarza klinicysty, o tyle drugi i trzeci są zazwyczaj poza jego zasięgiem. Wynika to z faktu, że codzienna praca takiego lekarza ma zupełnie inny cel - tym celem jest szeroko pojęte leczenie pacjentów, a nie sporządzanie opinii dla potrzeb stosowania prawa. Stąd też lekarz taki, choćby wykonywał dokładnie te same czynności co medyk sądowy, np. chirurg badał pacjenta, internista analizował wyniki badań czy patomorfolog przeprowadzał sekcję, to myśli kategoriami klinicznymi (bo takie są niezbędne w stosunku do pacjentów), a nie prawnymi (niezbędnymi dla sporządzenia opinii). W efekcie opinia sądowo-lekarska takiego lekarza będzie tylko zebraniem medycznego materiału dowodowego (medycznego stanu faktycznego) i jego wstępną analizą. Natomiast nie będzie on w stanie zaoferować dalszej analizy tego materiału opierającej się już na pojęciach prawnie relewantnych. Jest to dopuszczalne i nie rodzi problemów, o ile organ procesowy jest tego świadomy i przejmie w tym miejscu wnioskowanie korzystając ze wstępnie przygotowanej przez takiego biegłego wiedzy medycznej. Problemy natomiast niechybnie pojawią się, gdy biegły klinicysta bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w opiniowaniu pokusi się o wydanie opinii używając języka prawnego, a organ procesowy nie wychwyci jego braków w tym zakresie.
-
keyboard_arrow_downKontrowersjeGłębokość wejścia medycyny sądowej w proces stosowania prawa jest niekiedy przedmiotem sporów doktrynalnych, w których część prawników stoi na stanowisku, że tak głębokie wejście jest niedopuszczalną ingerencją w obszar zarezerwowany dla organu procesowego. Spór ten jest jednak w istocie sporem pozornym. Reguły prawa procesowego zarówno karnego (art. 193 kpk), jak i cywilnego (art. 278 kpc), stanowią, że dowód z opinii biegłego pojawia się wtedy i tylko wtedy, gdy niezbędne są wiadomości specjalne, czyli wiadomości wykraczające poza normalną, powszechną wiedzę teoretyczną i praktyczną. W odniesieniu do medycyny sądowej oznacza to, że wiadomości te pozostają poza obszarem wiedzy, w którym sprawnie poruszać się może organ procesowy. To zaś oznacza z kolei, że możliwości kontroli opinii lekarza specjalisty z zakresu medycyny sądowej przez organ procesowy są bardzo ograniczone. Organ procesowy może co najwyżej ocenić zakres materiału dowodowego, jaki stał się podstawą opinii, i logikę wywodu (jasność i kompletność uzasadnienia). Nie ma natomiast rzeczywistych kompetencji do oceny kwestii ściśle medycznych. Dla prawidłowości procesu stosowania prawa role biegłego medyka sądowego i organu procesowego muszą się zatem w tym miejscu wzajemnie uzupełniać. Przy takim uzupełnianiu naturalnym jest, że w pewnym zakresie role te przenikają się, co sprzyja wzajemnemu zrozumieniu i tylko służy sprawie. W przeciwnym wypadku, gdyby role te były wyraźnie rozgraniczone, to na ich styku łatwo mogłoby dojść do niezrozumienia spowodowanego stosowaniem odmiennego języka. Tym samym generalnie słuszna zasada, że wiadomości specjalne to wiadomości dotyczące faktów, a nie prawa, i że interpretacja norm prawnych wyłączona jest co do zasady ze sfery zagadnień poznawanych w drodze opinii biegłych, w odniesieniu do medycyny sądowej jest prawdziwa tylko do momentu, do kiedy te normy nie zawierają pojęć o mniej lub bardziej medycznym charakterze. Jeżeli zaś pojęcia medyczne się pojawiają, to rolą biegłego medyka sądowego jest także ich interpretacja. Przykładowo, jeżeli w Kodeksie karnym znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego odwołują się do określeń o charakterze medycznym (np. ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), to w zakresie realizacji tych znamion to właśnie biegły medyk sądowy dysponuje wiedzą specjalistyczną niezbędną do interpretacji tych pojęć. Uczestniczy więc w procesie subsumpcji ustaleń faktycznych pod określony przepis ustawy karnej. Organ procesowy ma w tym zakresie tylko ograniczone możliwości ponieważ, jak już wspomniano, kwestie te pozostają poza obszarem wiedzy, w którym może on się sprawnie poruszać. Zatem wejście medycyny sądowej w proces stosowania prawa jest faktem i niczym ono nie zagraża temu procesowi, gdyż końcowe rozstrzygnięcie zawsze pozostaje w gestii organu procesowego. Stąd też nie powinno ono być traktowane jako niedopuszczalna ingerencja, lecz jako swego rodzaju wartość dodana.
-
keyboard_arrow_downSpecjalizacjaMedycyna sądowa jest jedną z kilkudziesięciu specjalizacji lekarskich, które lekarz może wybrać po ukończeniu studiów. Trwa ona, podobnie jak większość innych specjalizacji, 5 lat. W jej trakcie specjalizujący się lekarz nabywa umiejętności teoretyczne i praktyczne z wszystkich działów medycyny sądowej, uczy się samodzielnego i zespołowego sporządzania opinii sądowo-lekarskich oraz ich późniejszego przedstawiania przed sądem. Specjalizacja kończy się złożeniem egzaminu państwowego, a lekarz uzyskuje tytuł lekarza specjalisty medycyny sądowej. W użyciu jest też zwyczajowa nazwa medyk sądowy. Trzeba wyraźnie podkreślić, że specjalizacja ta nie ma nic wspólnego ze specjalizacją z patomorfologii, a więc określanie medyków sądowych określeniem patomorfologów, czy też patologów, jest niewłaściwe. Patomorfologia i medycyna sądowa są to bowiem całkowicie odrębne specjalizacje medyczne.
-
keyboard_arrow_downTowarzystwo NaukowePolskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii (PTMSiK) ma na celu ogniskowanie, organizowanie, popieranie i upowszechnianie pracy naukowej i praktycznej działalności w zakresie dyscyplin nauki reprezentowanych przez medycynę sądową i inne nauki pokrewne, a także reprezentowanie środowiska i propagowanie zdobyczy naukowych w tych dziedzinach. Stowarzyszenie w swojej obecnej formie nawiązuje do przedwojennego Towarzystwa działającego od 1938 r. Organem naukowym Towarzystwa jest kwartalnik Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii.
Prof. dr hab. n. med. Jarosław Berent
specjalista medycyny sądowej
specjalista laboratoryjnej toksykologii sądowej
konsultant wojewódzki w dziedzinie medycyny sądowej
kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
forensic.website
jberent@protonmail.comtel. 602-125-366
@ProfJBerent
Prof. dr hab. n. med. Jarosław Berent
specjalista medycyny sądowej
specjalista laboratoryjnej toksykologii sądowej
konsultant wojewódzki w dziedzinie medycyny sądowej
kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
forensic.website
jberent@protonmail.comtel. 602-125-366
@ProfJBerent
